Là một trong những tác phẩm được đánh giá cao nhất của giáo sư tâm lý học Jonathan Haidt, Giải Mã Hạnh Phúc không đơn thuần luận bàn về khái niệm “hạnh phúc”. Sách là cuộc đối thoại giữa những chân lý cổ đại và các nghiên cứu khoa học hiện đại, nơi người đọc được mời gọi khám phá lại ý nghĩa đích thực của cuộc sống.
Hạnh phúc, dù là mục tiêu phổ quát, lại thường được bàn đến như một khái niệm cảm tính, mơ hồ và thiên về trải nghiệm cá nhân. Trong sách Giải Mã Hạnh Phúc, Jonathan Haidt tiếp cận đề tài này bằng một hướng đi đặc biệt: ông tìm về những chân lý cổ xưa đã được lặp đi lặp lại xuyên thời gian – văn hóa, nhằm chiêm nghiệm và kiểm chứng bằng lăng kính của khoa học hiện đại.
Sách bàn về mười “Ý tưởng tuyệt vời nhất” – những nhận thức, châm ngôn hay triết lý từng xuất hiện từ Ấn Độ đến Hy Lạp cổ đại, từ Đức Phật đến Benjamin Franklin… Với mỗi ý tưởng, Haidt vừa thể hiện sự tôn trọng đối với trí tuệ cổ xưa vừa duy trì tinh thần biện chứng của một nhà khoa học: liệu điều này có còn đúng và phù hợp trong bối cảnh ngày nay?
Cái tôi chia đôi – Người cưỡi voi và Con voi (Rider & Elephant)
Một trong những ẩn dụ trung tâm và giàu sức gợi nhất trong Giải Mã Hạnh Phúc là hình ảnh người cưỡi voi (rider) và con voi (elephant), tượng trưng cho hai phần trong chính mỗi con người. Người cưỡi voi đại diện cho lý trí có ý thức, còn con voi là bản năng – cảm xúc – thói quen vận hành theo cơ chế tự động. Nếu người cưỡi không biết cách nương theo, thấu hiểu và dẫn dắt, con voi sẽ luôn thắng thế.
Ẩn dụ tương tự từng xuất hiện trong Phật giáo, triết học Hy Lạp và học thuyết Freud, được Haidt chuyển hóa thành một phiên bản dễ hiểu, giàu tính trực quan và được chứng thực bằng nghiên cứu tâm lý học hiện đại. Đây không chỉ là một hình ảnh minh họa cho tâm trí, mà là khởi điểm cho một quan niệm hạnh phúc đậm tính liên ngành: Hạnh phúc không đến từ việc áp chế bản thân bằng lý trí, mà từ việc học cách phối hợp giữa phần ý thức và phần vô thức của chính mình.
Bi kịch và nghịch cảnh là chất xúc tác phát triển nội tâm
Haidt mở đầu chương 7: Tác dụng của nghịch cảnh bằng một trích dẫn kinh điển của triết gia Friedrich Nietzsche: “Điều gì không giết chết tôi chỉ khiến tôi mạnh hơn.”
Tác giả không phủ nhận, nhưng soi rọi lại phát biểu dưới ánh sáng của tâm lý học hiện đại và chứng PTSD (rối loạn căng thẳng sau sang chấn), để chỉ ra rằng: nghịch cảnh không tự động giúp ta trưởng thành. Trên thực tế, có những mất mát khiến con người đổ gãy không thể hồi phục, nếu thiếu sự hỗ trợ đúng cách hoặc “quá liều”.
Dù vậy, ông cũng chỉ ra một điều thú vị từng được các nhà tư tưởng cổ đại Đông-Tây và các nhà nghiên cứu tâm lý ngày nay đồng ghi nhận: nghịch cảnh “đủ liều” và đúng lúc, có thể trở thành giai đoạn tái cấu trúc nội tâm, giúp con người nhận diện lại bản thân và làm mới hệ giá trị sống. Haidt xem đó là quá trình tái thiết sau chấn thương, rằng nếu có cơ hội suy tư, kết nối và điều chỉnh, con người có thể bước ra khỏi nỗi đau với một bản ngã bền vững hơn.
Hạnh phúc đến từ điểm giữa hai thái cực
Haidt không cổ vũ lối sống phụ thuộc vào ngoại cảnh, nhưng ông cũng không đồng tình với tuyên ngôn: chỉ cần thay đổi tư duy, cuộc sống sẽ thay đổi. Từ cổ chí kim, nhiều hệ tư tưởng lớn đều cổ vũ con người “tìm hạnh phúc từ nội tâm”. Song, Haidt cho rằng: niềm tin này, nếu tuyệt đối hóa, có thể trở thành áp lực.
Dưới ánh sáng tâm lý học thực nghiệm, Haidt nhấn mạnh: hạnh phúc không chỉ phụ thuộc vào cách ta suy nghĩ, mà còn bị chi phối bởi bối cảnh xã hội, mối quan hệ, hoàn cảnh kinh tế, sức khỏe thể chất… Sau đó, qua hành trình khảo cứu xuyên suốt các “Ý tưởng Tuyệt vời nhất” từ triết học Hy Lạp, đạo Phật, Do Thái giáo, Khổng giáo, huyền học… Haidt đúc kết một suy tư:
“Tôi muốn gợi ý rằng giả thuyết hạnh phúc có thể được mở rộng – lúc này – thành một công thức âm-dương: hạnh phúc đến từ bên trong, và hạnh phúc cũng đến từ bên ngoài.”
Hạnh phúc không phải là cảm giác an lạc thuần túy, cũng không phải là sự sung túc vật chất, mà là sự hài hòa giữa nhu cầu nội tâm và điều kiện xã hội. Không chỉ “đủ đầy”, con người còn cần cảm giác được sống gắn kết, có ý nghĩa và đóng góp cho giá trị lớn lao hơn chính mình.
Đồng thời, từ những phát hiện và bàn luận về sự cân bằng, Haidt cũng khuyến khích độc giả học cách mở rộng tư duy – tâm hồn để trung dung đón nhận những niềm tin cá nhân dẫu có khác biệt, nhưng đều hướng con người đến một lẽ sống tốt đẹp và có ý nghĩa đối với họ.
Giải Mã Hạnh Phúc không phải là một cẩm nang tự lực cổ vũ nghĩ tích cực bằng mọi giá, cũng không phải là một tác phẩm triết học trừu tượng. Đây là một bản giao hưởng giữa trí tuệ cổ đại và khoa học hiện đại, giữa các luồng tư tưởng Đông-Tây có sức ảnh hưởng vĩ đại. Jonathan Haidt viết cuốn sách này như một nhà nghiên cứu, nhưng cũng như một người học trò đang dò đường giữa rừng triết lý sống. Ông dành sách cho những ai hoài nghi nhưng vẫn cởi mở – những người không hài lòng với các lời khuyên sáo rỗng, nhưng vẫn tin vào khả năng làm chủ cuộc đời bằng hiểu biết sâu sắc hơn.
Trích đoạn
“Ai cũng đã nghe qua ‘điều gì không giết được ta sẽ càng khiến ta mạnh mẽ hơn’, nhưng đó là một sự khái quát thái quá và nguy hiểm. Có rất nhiều thứ không giết chết bạn nhưng sẽ gây tổn hại cho bạn cả đời.”
(trích Lời giới thiệu)
“Người cưỡi voi có thể nhìn xa hơn vào tương lai, có thể học hỏi được những thông tin giá trị bằng cách nói chuyện với những người cưỡi voi khác hoặc đọc bản đồ, nhưng người cưỡi voi không thể ra lệnh cho con voi làm điều gì mà nó không muốn.”
(trích Chương Một: Cái tôi chia đôi)
“Hạnh phúc không phải là thứ mà bạn có thể tìm thấy, có được hoặc đạt được một cách trực tiếp. Bạn phải có được các điều kiện phù hợp và sau đó chờ đợi. Một số điều kiện đó nằm trong bạn, chẳng hạn như sự gắn kết thống nhất giữa các phần và cấp độ trong tính cách của bạn. Các điều kiện khác yêu cầu mối quan hệ với những thứ bên ngoài bạn: giống như cây cối cần mặt trời, nước và đất tốt để phát triển, con người cũng cần tình yêu, công việc và sự kết nối với một điều gì đó lớn lao hơn.”
(trích Chương Mười: Hạnh phúc đến từ điểm giữa hai thái cực)
Nhận xét của báo chí
“Một quyển sách hướng dẫn mới mẻ, nghiêm túc và truyền động lực để ta sống mỗi ngày một tốt hơn.” – Tạp chí Library Journal
“Mỗi trang của quyền sách này đều ẩn chứa những viên ngọc quý là những hiểu biết sâu sắc về một cuộc sống tươi đẹp và nơi bạn có thể tìm thấy nó.” – William Damon, tác giả The Moral Child
“Bằng bút pháp tài tình, Jonathan Haidt cho chúng ta thấy sự kết nối sâu sắc đang tồn tại giữa những nghiên cứu tâm lý tiên tiến và sự thông thái của những bộ óc xa xưa. Chúng ta hứng khởi khi thấy được tâm lý học hiện đại đã giúp giải đáp cho những câu hỏi căn cơ và dai dẳng nhất của cuộc sống như thế nào.” – Barry Schwartz, Đại học Swarthmore, tác giả quyển The Paradox of Choice: Why More Is Less
Trên nền tảng Goodreads, Giải Mã Hạnh Phúc nhận được đánh giá trung bình 4.03/5 với hơn 43.000 lượt bình chọn từ độc giả toàn cầu.
Về tác giả
Jonathan Haidt là giáo sư dự bị bộ môn tâm lý học tại Đại học Virginia. Hiện ông đang là chuyên gia tâm lý học xã hội, Trường Kinh doanh Stern, Đại học New York. Những nghiên cứu của ông xoay quanh cơ sở cảm xúc của luân lý và những cách thức mà luân lý biến đổi giữa các nền văn hóa, bao gồm nền văn hóa của phe tự do và phe bảo thủ.
Thông tin tác phẩm
- Tên tác phẩm: Giải Mã Hạnh Phúc – Thoát Khỏi “Cạm Bẫy” Cuộc Sống Hiện Đại Bằng Trí Tuệ Cổ Đại
- Tác giả: Jonathan Haidt
- Thể loại: Tâm lý
- Giá bìa: 239.000đ
- Sách do Phương Nam Book và NXB Thế Giới liên kết xuất bản
